Τα Ποντιακά είναι μία αρχαία ελληνική διάλεκτος η οποία αποτελείται από την αρχαία ιωνική διάλεκτο και τα αρχαία ελληνικά με ελάχιστες λέξεις της δημοτικής ελληνικής διαλέκτου. Οι επιδράσεις που δέχτηκε στο πέρασμα των 26 αιώνων ζωής, προέρχονται από την κοινή των αλεξανδρινών χρόνων, και από τη μεσαιωνική κοινή του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε επίσης από τους Γενουάτες και Βενετσιάνους της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι, παρά τις προσμίξεις με ξένες λέξεις, αυτές δεν έμειναν αναφομοίωτες, αλλά εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, συμμετέχοντας έτσι στην εξέλιξη της γλώσσας. Παράδειγμα το τουρκικό ρήμα aramak έγινε στα ποντιακά αραεύω (αναζητώ), κι έδωσε νέα παράγωγα, αράεμαν (αναζήτηση-ψάξιμο) και αραευτής (ερευνητής).
Χαρακτηριστικά της σημεία είναι :
Η διατήρηση της προφοράς του Ιωνικού η ως ε (νύφε αvτί νύφη, κλέφτες αντί κλέφτης, έτον αντί ήτο, κλπ.)
Η διατήρηση του ιωνικού σ, αντί του τ (κοσσάρα αντί κότα, σεύτελον αντί τεύτλον κλπ.).
Η διατήρηση του ω (με έκπτωση σε ο) ακόμη και στις περιπτώσεις που η κοινή νεοελληνική το έχει μετατρέψει σε ου (ζωμίν αντί ζουμί, ρωθώνι αντί ρουθούνι, κωδώνι αντί κουδούνι κλπ.).
Η διατήρηση ασυνίζητων των φωνητικών συμπλεγμάτων -ια , -ιο (καρδία αντί καρδιά, παιδία αντί παιδιά, ποπαδία αντί παπαδιά, κλπ.).

Η διατήρηση του αναβιβασμού του τόνου στην κλητική (Νίκολα αντί Νικόλα, γάμπρε αντί γαμπρέ, κλπ.).
Η διατήρηση των θηλυκών επιθέτων σε -ος αντί σε -η ( η άλαλος αντί η άλαλη, η έμορφος αντί η όμορφη, κλπ.).
Η διατήρηση του αορίστου της προστακτικής σε -ου, αντί -ε (ποίσον-ποίησον αντί ποίησε, κόψον αντί κόψε, κλπ.).
Η διατήρηση της παθητικής κατάληξης -ουμαι (κοιμούμαι αντί κοιμάμαι, φανερούμαι αντί φανερώνομαι, κλπ.).
Η διατήρηση της κατάληξης της προστακτικής του παθητικού αορίστου -θετε (ιωνικά) αντί του -θητε (αττικά) (αγαπηθέτε αντί αγαπηθήτε, κοιμεθέτε αντί κοιμηθείτε, κλπ.).
Η διατήρηση του ιωνικού ουκί, αντί του αττικού ουχί, και η μετάπτωσή του, με αφαίρεση της πρώτης συλλαβής του ου (κι θέλω αντί δε θέλω, κι τρώγω αντί δεν τρώω κλπ.). Το αρνητικό μόριο κι διαστέλλει την ποντιακή διάλεκτο από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουν το μόριο δεν, προερχόμενο από το αρχαίο ουδέν. Οι Πόντιοι έχουν τη λέξη τιδέν (τίποτε, καθόλου), που προήλθε από το ουδέν. Οι προσωπικές αντωνυμίες που μπαίνουν ως αντικείμενα των ρημάτων, τοποθετούνται πάντα μετά από αυτά. (λέγωσε αντί σου λέω, κρούωσε αντί σε χτυπώ, φιλώσε αντί σε φιλώ, κλπ).
Αξίζει να σημειωθούν ορισμένες από τις πολυάριθμες αρχαίες ελληνικές λέξεις που διατηρήθηκαν ως σήμερα: βοτρύδιν (τσαμπί), λιμός (πείνα), στούδιν (κόκκαλο), ωβόν (αυγό), ωτίν (αυτί), έγκα (αρχαίο ήνεγκα-έφερα), τ' εμόν (το δικό μου),
τ' εμέτερον (το ημέτερον, το δικό μας) κλπ.

Κατά τη διάρκεια συλλογής υλικού και πληροφοριών οι μαθητές συγκέντρωσαν λέξεις της ποντιακής διαλέκτου ( από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους , από τους γονείς τους, από φίλους και γείτονες και κατά την διάρκεια της εφαρμογής του υλικού, συνέταξαν ένα μικρό "ποντιακό λεξικό".
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εργασίας τους , είναι η ονοματολογία των μηνών του χρόνου και η συγκέντρωση αντίστοιχων χαρακτηριστικών παροιμιών:
Καλαντάρτς: Ιανουάριος ( μήνας με τα κάλαντα). Καλαντάρτς και νέον έτος, αμόν πάντα και οφέτος.
Κούντουρον: Φεβρουάριος ( μήνας με κοντή ουρά). Ο Κούντουρον, ο Κούρτσουρον ,
ο Ουραδοκομμένον.
Μάρτς: Μάρτιος. Ο Μάρτς έρται και διαβαίν, άλλ' τσ παγώνει και άλλοι τσ χουλαίν.

Απρίλτς: Απρίλιος. Απρίλτς τσ φέρ' τα χελιδόνια, κελαηδούν και λύν' τα χιόνια.
Καλομηνάς: Μάιος. Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς.
Κερασινόν: Ιούνιος ( μήνας με τα κεράσια).
Τη Κερασινού ο ήλιον κοκκινίει σε αμόν μήλον.
Χορτοθέρτς: Ιούλιος (μήνας που θερίζουμε τα χόρτα). Έρθεν και ο Χορτοθέρτς, έπαρ' το καγιάν σο χέρ' τ'ς.
Αλωνάρτς: Αύγουστος. Ο Αλωνάρτς αλωνίζ,
τ' οικοκύρ' τσ χαρεντερίζ.
Σταυρίτες: Σεπτέμβριος (Ο μήνας με τη γιορτή του Σταυρού). Ο Σταυρίτες ρούζ' τα φύλλα και ξεραίντανε τα ξύλα.
Τρυγομηνάς: Οκτώβριος. Έρθεν ο Τρυγομηνάς, εύκαιρον τ' αμπάρ' τσ; πείνας.
Αεργίτες: Νοέμβριος. Αεργίτες μουρδουλίζ' σο ραχίν ανθρώπ'ς φουρκίζ'.
Χριστιανάρτς: Δεκέμβριος. Χριστιανάρτς φέρ' τον κρύον, σαν εκείνον π' έχ' το βίον.